Orlofsréttur

Samkvæmt orlofslögum nr. 30/1987 er orlofsréttur tvískiptur. Annars vegar eiga starfsmenn rétt á fríi (orlofi) og hins vegar launum í fríinu. Starfsmenn eiga rétt á orlofi eftir því sem kveðið er á um í lögum, kjarasamningum og/eða ráðningarsamningum. Ákvæði orlofslaga nr. 30/1987 kveða á um lágmarksorlof og ekki er heimilt að að semja um minni rétt til handa starfsmönnum en orlofslögin kveða á um.

Lengd orlofs

Um orlof er fjallað í lögum um orlof nr. 30/1987, í 11. gr. laga nr. 70/1996 um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins og í kjarasamningum. Í lögum um orlof er kveðið á um lágmarksorlof og er ekki heimilt að semja um minni rétt.

Hafa þarf í huga muninn annars vegar á rétti starfsmanns á fríi (orlofi) og hins vegar rétti  hans til launa í fríinu (orlofslauna og/eða orlofsfjár). 

Dæmi:  Starfsmaður sem ræður sig til nýrra starfa hjá atvinnurekanda á alltaf rétt á  orlofi samkvæmt orlofslögum í 24 daga. Það er hins vegar háð ávinnslu fjölda  orlofsdaga hvað hann fær í orlofslaun, þ.e. u.þ.b. 2 dagar fyrir hvern unninn mánuð. Hafi  starfsmaður einungis unnið í 6 mánuði á hann rétt á launum a.m.k í 12 daga í  orlofinu en hann getur hins vegar verið samtals 24 daga í orlofi þar af 12 daga  launalaust.

Lágmarksorlof er tveir vinnudagar fyrir hvern unninn mánuð í fullu starfi. Í kjarasamningum hefur verið samið um lengri orlofsrétt á grundvelli lífaldurs og/eða starfsaldurs.

Áunnið orlof/orlofsréttur opinberra starfsmanna (ríkisstarfsmenn og starfsmenn sveitarfélaga) m.v. fullt starf:

 Áunnið orlof/orlofsréttur á almennum markaði m.v.  fullt starf:

Starfsmaður sem hefur áunnið sér  30 daga orlofsrétt hjá fyrri vinnuveitanda fær að hann að nýju eftir þrjú ár hjá nýjum atvinnurekanda, enda hafi rétturinn verið staðreyndur. 

Orlofsár og sumarorlofstímabil

Orlofsárið er frá 1. maí til 30. apríl (ávinnslutímabil orlofs).  Á þessu tímabili ávinnur starfsmaðurinn sér rétt til orlofs og orlofslauna á næsta orlofsári. Sumarorlofstímabil er frá 1. maí til 15. september, nema hjá starfsmönnum sveitarfélaga þar sem tímabilið er frá 15. maí til 30. september.

Opinberir starfsmenn eiga rétt á að fá a.m.k. 20 virka daga (160 vinnustundir) af orlofi sínu á sumarorlofstímabili og allt að fullu orlofi á sama tíma, verði því við komið vegna starfa stofnunar. Samhljóða ákvæði er að finna í kjarasamningi aðildarfélaga BHM og SA.

Ef starfsmaður ríkis eða Reykjavíkurborgar tekur hluta orlofs eftir að sumarorlofstímabili lýkur lengist orlofsrétturinn um fjórðung. Á almennum vinnumarkaði gildir sama regla en frestun orlofs skal þá vera að beiðni vinnuveitanda (yfirmanns). Þetta á einnig við í öðrum sveitafélögum en Reykjavík. Lenging orlofs hjá örðum sveitafélögun en Reykjavík er hins vegar 33%, ef það er tekið eftir að sumarorlofstímabilinu lýkur.

Ákvörðun um orlof

Yfirmaður ákveður í samráði við starfsmann hvenær orlof skuli veitt.  Honum er skylt að verða við óskum starfsmanna um hvenær orlof skuli veitt og skal það veitt á sumarorlofstíma, sé þess óskað af hálfu starfsmanns og því verður við komið vegna starfa stofnunar/vinnustaðar. 

Veikindi í orlofi

Veikist starfsmaður í orlofi, telst sá tími sem veikindum nemur, ekki til orlofs enda sanni starfsmaður með læknisvottorði að hann geti ekki notið orlofsins.

Frestun á töku orlofs

Heimilt er að fresta töku orlofs um allt að einu ári með samþykki yfirmanns.  Ef starfsmaður ákveður, með samþykki yfirmanns, að fresta töku orlofs þá leggst saman orlof þess árs og hins næsta til orlofstöku síðara árið.

Ef starfsmaður tekur ekki orlof eða hluta af orlofi samkvæmt beiðni yfirmanns þá geymist orlofið til næsta árs ella ber að greiða starfsmanni yfirvinnukaup fyrir þann tíma.  Ef starfsmaður vinnur í stað þess að taka orlof skal hann fá staðfestingu þess efnis frá yfirmanni. 

Orlof á uppsagnarfresti

Atvinnurekandi getur ekki ákveðið einhliða orlofstöku á uppsagnarfresti.  M.ö.o. þarf að afla samþykkis starfsmanns ef ætlunin er að fella orlofstöku hans inn í uppsagnarfrestinn.   Samþykki starfsmaður ekki slíka tilhögun á hann rétt á að fá orlofið gert upp við starfslok. Geri starfsmaður kröfu um orlofstöku á uppsagnarfresti og vinnuveitandi fellst á þá kröfu þannig að ekki komi til lengingar uppsagnarfrests er æskilegt að ganga frá slíku með skriflegum hætti.

Ávinnsla orlofs í fæðingarorlofi

Samkvæmt lögum um fæðingar- og foreldraorlof nr. 95/2000 skal fæðingarorlof reiknast til starfstíma við mat á starfstengdum réttindum, svo sem rétti til orlofstöku og lengingar orlofs samkvæmt kjarasamningum, starfsaldurshækkana, veikindaréttar og uppsagnarfrests.  Fæðingarorlof skerðir ekki rétt til orlofslauna hjá opinberum starfsmönnum. Á almennum markaði öðlast foreldrar í fæðingarorlofi rétt til frítöku en eiga ekki rétt á orlofslaunum (vegna þeirra daga sem ávinnast í fæðingarorlofi).

Ávinnsla orlofs í launalausu leyfi og ólaunuðu veikindaleyfi

Hafi starfsmaður á orlofsárinu verið í launalausu leyfi frá störfum eða ólaunuðu veikindaleyfi skerðist ávinnsla til orlofstöku og orlofslauna.